MUTSUZ HAZIR-NESNE / UNHAPPY READY-MADE *

OCAK/ JANUARY- ŞUBAT/ FEBRUARY 2014

KUAD GALERİ, Marcel Duchamp’ın Bisiklet Tekerleği (1913) ve Şişe Kurutucusu (1914) adlı ilk iki hazır-nesne’ sinin 100. yılında;
Gülçin Aksoy, Songül Boyraz, Hera Büyüktaşçıyan, Lydia Dambassina,  Ivan Egelski, Erol Eskici, Şakir Gökçebağ, Hakan Gürsoytrak, Pravdoliub_Ivanov,  Serhat Kiraz,  Komet, Murat Morova, Ahmet Öktem, Çağrı Saray, Vahit Tuna, Uygur Yılmaz
yapıtlarından oluşan bir sergi sunuyor.

Sergi başlığı, Marcel Duchamp’ın 1919 yılında Buenos Aires’ten kız kardeşi Suzanne Duchamp ve eşi Jean Crotti’ye talimat göndererek yaptırdığı bir hazır-nesne’ye gönderme yapıyor. Philadelphia Museum of Art’da bulunan bu fotografta bir balkonda asılı duran ve rüzgarla sayfaları uçuşup yırtılan bir geometri kitabı görülüyor. Duchamp, Pierre Caban ile yaptığı söyleşide şöyle diyor:
“…rüzgar kitabın üstüne esmeli, kendi sorunlarını seçmeli ve sayfaları çevirip yırtmalı. Suzanne bunun küçük bir resmini yaptı, “Marcel Duchamp’ın Mutsuz Hazır Nesnesi”. Rüzgar kitabı yırttığı için geriye kalan tek şey de bu resim. Mutluluk ve mutsuzluğu hazır-nesneyle ilişkilendirmek beni eğlendirdi, ve sonra yağmur, rüzgar, uçuşan sayfalar, eğlenceli bir düşünceydi…”(1)
1913 yılında New York’ta Lexington caddesindeki cephanelik binasında 300 sanatçı ve 1400 resimli dev bir sergi açıldı. Sanat tarihine Armory Show olarak geçen ve dünya sanat ortamında bir dönüm noktası oluşturan bu sergide Henri Matisse, Pablo Picasso, Francis Picabia, Constantine Brancusi gibi dönemin öncü sanatçıları arasında, onlardan daha köktenci tavırda olan bir sanatçı Marcel Duchamp da vardı. Marcel Duchamp “Merdivenden İnen Çıplak” (No.2) adlı resmini sergiledi.  Sergi izleyicileri ve sanat uzmanlarını şaşırttı ve kızdırdı; eleştirmenler bir çok sanatçı için sanatı, edebiyatı ve toplumu yerle bir etmiyorsa da rahatsız ediyor, küçük düşürüyor, Kübistler ve Fütüristler  dönemin Anarşistlerinin akrabasıdır, diye yazdı.
Marcel Duchamp, bu sergi döneminde iki hazır nesne yapmıştı: Bisiklet Tekerleği (1912) ve Şişe Kurutucusu (1913), ancak bunlar atölyesinde duruyordu. Modern sanatın gelişimi içinde, sanatın üretim, tüketim anlamlarında ve estetiğinde köktenci değişimi gerçekleştiren R. Mutt imzasıyla “Çeşme” ise 1917’de Society of Independent Artists Inc. sergisinde sergilenmeden kaldırıldı.
Duchamp’ın Otto Hahn ile 1966’da yaptığı söyleşide, Bisiklet Tekerleği üstüne aralarında şu konuşma geçiyor:
OH- Bisiklet Tekerleği’nin Yorumu nasıl olabilir? Sanat yapıtına devinim katılması mı? Ya da Çinlilerin tekerleği bulgulaması gibi temelli bir başlangıç noktası görülebilir mi onda?
MD- Bu makine’nin, beni sanat yapıtı görünüşünden kurtarması ötesinde, bir niyeti yok. Bir fantezidir. Onu sanat yapıtı olarak adlandırmıyorum. Onu hiçbir şeyle adlandırmıyorum. Sanat yapıtı oluşturmayı sona erdirmek istiyorum onunla. Niçin yapıtlar durağan olsunlar? Bu şey (Bisiklet Tekerleği) geldi aklıma; ondan bir yemek yapma niyetim olmadan. Ve hele, “bunu ilk ben yaptım” demek için kesinlikle değil. (2)
Günümüzdeki sanat yapıtlarını değerlendirirken dönüp dolaşıp Marcel Duchamp’a ve onun sanat yapıtını kavram, biçim ve estetik açısından dönüşü olmayan bir biçimde kapitalizm ve modernizm evrenine yerleştirmesine gönderme yapıyoruz. Marcel Duchamp temelde şu köktenci değişimi önerdi: Sanat yapıtının üretiminde sanatçının yeteneği, becerisi ve eli değil, artık düşüncesi ve o düşüncenin zamanın bilimsel, teknolojik ve endüstriyel gelişimi geçerlidir.
Duchamp’dan sonra sanatçı Rönesans-sanatı kural ve estetiğine bağlı olmadan yaşadığı zaman diliminde, bulunduğu siyasal, toplumsal kültürel çevre içinde istediği alanda üretim yapabildi.
Günümüzde çağdaş sanatla ilgilenen düşünürler de Duchamp’ı sıkça yorumluyor:
Lyotard, Duchamp’ın karşıtlığı gerçekleştirmenin yollarını araştırdığını düşünüyor. Ancak aynı zamanda kendisi de çelişkiye düşüyor hazır nesnenin bilgiç bir kesinliği de içerdiğini, ama sonuçta Duchamp’ın “beni yakalayamazsınız” gibi bir muzipliği olduğunu da belirtiyor.
Thierry de Duve Kant’ın sanat yapıtı güzeli tanımlar klasik görüşünün Duchamp’ın  “bu sanattır” ya da “bu düşüncedir” savıyla birlikte estetik görüşün kökten değiştiğini söylerken Jaques Ranciére bu değişimin o denli görünür olduğunu düşünmüyor. Estetik üretime sıradan olanın girişinin 19.yy’da estetik rejimin bir konunun saygınlığı ile onun gösterilme biçimi arasındaki yerli yerinde düzeni bozduğunda başladığını söylüyor. Duchamp’ın Çeşme’si (1917) saygın ve güzel bir biçim değil, sıradan bir nesnenin sanat nesnesi olarak gösterilmesidir. Bu da “güzel” ve “iyi “ olan arasındaki ilişkiye bağlı olarak sanatın toplumun ahlaki eğitimindeki rolünü yıktı. Estetik devrim öncelikle olağanın kazandığı bir saygınlıktır. Bir konu olarak olağan ile bir nesne olarak olağanın arasındaki; “bu güzeldir” ve “bu sanattır/bu düşüncedir” arasındaki rejim farkını saymazsak
Duchamp’ın hazır-nesneye dönüşen olağan nesnesi bu devrimin bir çeşididir. (3)
Türkiye’de Marcel Duchamp ve Hazır Nesne olgusu 1960’ların sonunda Altan Gürman ve 1970’lerin sonunda Sanat Tanımı Topluluğu ile gündeme geldi. Şükrü Aysan Topluluk adına 1984’de Marcel Duchamp başlıklı çeviri ve özgün yazılardan oluşan 500’ü numaralı 2000 adet küçük bir kitap yayınladı. 1980’lerde Serhat Kiraz, Ahmet Öktem, Füsun Onur, Canan Beykal, Selim Birsel, Erdağ Aksel, Gülsüm Karamustafa yerleştirmelerinde hazır-nesne kullandılar.
Günümüzde nerdeyse hazır-nesne olmayan bir sanat yapıtı türü var mı diye sormaktayız. Ya da 100 yıldır bizi uğraştıran bu hazır-nesne’nin egemenliği nereye kadar? Sanat yapıtı günümüz küresel piyasasındaki değeriyle bir tüketim malı olmaktan kurtulabilir mi? 100 yıl önce belirlenmiş olan kapitalist sistemin bir ögesi olarak sanat yapıtının geleceği nedir? Evet birçok sanat yapıtı hazır-nesne’dir, diyebiliriz; ancak birçok sanat yapıtı da hazır-nesne’ye karşın üretilmektedir. Bu şu anlama geliyor: Hazır-nesne olmazsa olmaz bir gerçekliktir; başka sanat türleri bu gerçekliğin bilincinde olarak, bu gerçekliğe karşın üretilmektedir.
Sergi, sanat anlayışları ve üretim biçimleriyle dünden bugüne hazır-nesne’yi kullanan ve çeşitli içerik ve estetikte yorumlayan sanatçıların retrospektif ve güncel işlerini sunuyor.









EmoticonEmoticon